خاک مناسب کشت پسته

قبل از هر اقدامی براي کشت پسته و هر محصول دیگر و همچنین اعمال مدیریت در باغ هاي موجود باید خصوصیات ظاهري یا شکل‌شناختی (مورفولوژیکی)، فیزیکی و شیمیایی خاك محل مورد نظر مطالعه گردد. به این منظور اقدام به حفر خاکرخ به عمق حداکثر دو متر می‌شود به‌طوري که بتوان در این خاکرخ، لایه‌ها و يا افق‌های مختلف خاك را به‌طور کامل مشاهده و شناسایی نمود. در خاکرخ حفر شده باید خصوصیات ظاهري خاك مانند ضخامت و ترتیب افق‌ها و يا لایه‌هاي خاك، بافت، ساختمان، گچ، کربنات کل، استحکام، خلل و فرج و وجود احتمالی سخت‌لايه‌ها و… مورد توجه و بررسی قرار گیرد (شکل 1). همچنین تعیین عمق تراکم ریشه‌هاي ریز در خاکرخ، حائز اهمیت است؛ چون در مدیریت کوددهی، حفر چالکود و عمق آن کاربرد دارد (شکل 2). بسته به خصوصیات خاك و مدیریت آبیاري، ریشه‌هاي اصلی پسته تا عمق بیش از دو متر نیز نفوذ می‌کنند، ولی معمولاً ریشه‌هاي ریز یا مویین که نقش اصلی را در جذب آب و عناصر غذایی دارند، عمق نفوذ بیش از یک متر ندارند. بسیاري از مشکلات باغ‌هاي پسته مربوط به خصوصیات ظاهري، فیزیکی و رابطه آب، خاك و گیاه است. برخلاف این مسئله، معمولاً به خصوصیات شیمیایی و حاصلخیزی (که البته این خصوصیات هم در جایگاه خود مهم هستند) بیشتر توجه می‌شود. خاك معمولاً داراي ساختار یکنواختی نیست و لایه لایه بوده و هر لایه داراي ضخامت و ویژگی‌هاي خاص خود است، بنابراین نمونه‌برداري خاك از لایه‌هاي مختلف خاك انجام می‌شود، اما در صورت یکنواخت بودنِ خاك، از اعماق مساوي 30 يا 40 سانتی‌متري تا حداقل 120 سانتی‌متري نمونه‌برداري صورت می‌گیرد. این نمونه‌ها برای تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی به آزمایشگاه منتقل می‌گردند. شناسایی خاك و نتایج تجزیه آزمایشگاهی کمک می‌نماید که محدودیت‌هاي خاك برای کشت پسته مشخص شوند.

شکل 1- خاکرخ حفرشده در سايه‌انداز درخت پسته برای شناسایی خاک

شکل 2- تعیین عمق تراکم ریشه‌های ریز در خاکرخ

کشت پسته در خاك‌هاي گوناگون به‌ویژه خاك‌هاي عمیق با موفقیت توأم بوده است. در مناطق پسته‌کاري ایران، بهترین محصول در بافت شن لومی (LS) که یک بافت متوسط به حساب می‌آید تولید می‌شود. در بافت‌هاي ريزتر (سنگین‌تر)، مثل لوم رسی سیلتی و حتی لوم رسی نیز محصول مناسبی تولید شده است و این به علت وجود زهکش‌هاي طبیعی (یک لایه شنی در عمق يک تا دو متری) بوده که توانسته سنگینی بافت خاك را تا حدي تعدیل نماید. مناسب‌ترین خاك براي کشت و پرورش پسته از نظر عمق، خاك‌هاي عمیق همراه با بافت یکنواخت و با حداقل لایه‌بندي می‌باشد. چنین خاك‌هایی معمولاً داراي نفوذپذیري مطلوب، همراه با ظرفیت نگهداري نسبتاً زیاد آب و مواد غذایی به همراه تهویه مناسب براي ریشه‌هاي گیاه خواهند بود. وجود خاك کم‌عمق و یا سخت‌لایه باعث می‌شود که قسمت‌هاي هوایی و زیرزمینی درخت رشد کافی نکرده، در نتیجه باروري و عملکرد آن به‌طور محسوسی کاهش یابد. به‌طور کلی درختان پسته، خاك عمیق و با بافت درشت تا متوسط را بیشتر می‌پسندند. خاك داراي لایه‌بندي، داراي لایه‌هاي سخت تا عمق دو متري و زهکشی ضعیف یا به‌عبارت دیگر، نفوذپذیري پایین، برای کشت پسته چندان مناسب نیست. خاك بدون ساختمان یا با ساختمان توده‌اي، معمولاً از نظر نفوذپذیري مشکل داشته و براي کشت پسته مناسب نیست. سنگریزه زیاد از عوامل محدودکننده کشت و رشد مناسب پسته به‌شمار می‌آید. مقدار ذرات درشت (بزرگتر از دو میلی‌متر) کمتر از 25 درصد مناسب به‌نظر می‌رسد. شوري خاك باید کمتر از 8 دسی‌زیمنس بر متر باشد. نسبت جذب سطحی سديم (SAR) باید کمتر از 15 باشد. بهترین اسیدیتهخاک حدود 5/6 تا 7 می‌باشد ولی با توجه به آهکی بودن اغلب خاك‌هاي مناطق پسته‌کاري، اسیدیته خنثی تا کمی قلیایی می‌تواند مناسب باشد. بالا بودن نسبت کلسیم به منیزیم و میزان پتاسیم قابل جذب خاك، در درازمدت امتیاز مثبتی براي کشت پسته محسوب می‌گردد. مقدار گچ و کربنات‌های (آهک) زیاد از عوامل محدودکننده براي رشد اکثر گیاهان می‌باشد و پسته هم از این امر مستثنی نیست. به‌طور کلی، مقدار بیشتر از 5 درصد گچ و آهک، به‌ویژه اگر سخت شده باشند، از عوامل محدودکننده براي رشد اکثر گیاهان می‌باشند و این موضوع برای پسته صدق می‌کند. در مورد آهک باید گفت که به‌دلیل منشأ آهکی اغلب خاك‌هاي کشور ایران، مقدار آهک معمولاً در خاك بالاست و به همین دلیل اگر درصد آهک کمتر از 20 درصد باشد مناسب به‌نظر می‌رسد. برخی از مهم‌ترين ويژگی‌های خاك مناسب کشت پسته در جدول 1 خلاصه شده است. این جدول با توجه به مطالعاتی که تاکنون در مورد پسته انجام شده و نظر کارشناسی تعدادي از متخصصین پسته تدوین شده است.

جدول 1- خلاصه‌ای از شرایط ویژگی‌های مهم خاک برای کشت پسته

در ارتباط با خاك و ایجاد باغ‌های پسته در ایران با این مسئله روبه‌رو هستیم که در اغلب مناطق پسته‌خیز کشور، یا به‌طور کلی خاك حاصلخیز و قابل استفاده وجود نداشته و یا در صورت وجود، به‌علت رقابت کشت سایر محصولات با پسته، عموماً کاشت و احداث باغ‌ها در اراضی‌يی صورت گرفته که کیفیت مناسبی در ارتباط با آب و خاك نداشته‌اند. درنهایت، این موضوع چنان تغییر ماهیت یافته که اکثر قریب به اتفاق پسته‌کاران گمان کرده‌اند که پسته اصولاً به چنین وضعیت آب و خاکی براي تولید محصول نیاز دارد؛ حال آن که پسته نیز همانند سایر گیاهان در کیفیت‌هاي مناسب آب و خاك و یا اراضی مناسب سایر کشت و کارها تولید بیشتري نیز خواهد داشت.

به‌علت طولانی بودن دوره رشد و باردهی درخت پسته و نیز وجود ریشه عمیق و از طرفی به‌منظور استفاده از رطوبت خاك در لایه‌هاي عمیق خاك، باید قبل از کاشت، عملیات آماده‌سازي زمین، از بین بردن لایه سخت خاك و احیاناً اصلاح خاك انجام شود. در بسیاري از باغ‌هاي پسته و به‌ویژه در مناطقی که تجربه کافی در زمینه کشت پسته وجود ندارد، این مهم رعایت نشده است و در نتیجه، رشد رویشی دچار نقصان شده و اغلب، مواجه با تنش‌هاي تغذیه‌اي و شوري می‌باشند. در باغ‌هاي پسته، آماده‌سازي خاك و تسطیح زمین براي کاشت ضروري است.